Zapalenie spojówek – rodzaje, objawy i leczenie

Zapalenie spojówki jest jednym z najczęściej diagnozowanych w praktyce okulistycznej stanów chorobowych – a choć ma różne podłoża i przebieg, zwykle jest uciążliwe i utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jakie są jego rodzaje? I jak je rozpoznać? Jak przebiega leczenie? Kiedy potrzebny jest antybiotyk na zapalenie spojówek? Wyjaśniamy w naszym poradniku!

Czym jest zapalenie spojówek?

Zapalenie spojówek to stan zapalny zlokalizowany w obrębie spojówek, czyli ochronnych błon śluzowych oka, które pokrywają przednią część twardówki (to biała część oka) i wyścielają od wewnątrz powieki (obie te części spojówki łączą się, a pomiędzy nimi znajduje się worek spojówkowy, który nawilżany jest śluzem, łzami i wydzieliną gruczołu tarczkowego). Zapalenie spojówek jest jedną z najczęstszych przyczyn przekrwienia oczu – bywa nawet nazywane „czerwonym okiem” (z ang. red eye syndrome). A może rozwinąć się w obojgu oczach lub tylko w jednym.

Zapalenie spojówek jest powszechnym schorzeniem o wielu odmiennych podłożach – może je wywołać zarówno czynnik drażniący czy uraz, jak i infekcja bakteryjna bądź wirusowa. Spojówki są bardzo wrażliwe, dlatego łatwo dochodzi do reakcji zapalnej. Z reguły ta przypadłość występuje u każdego przynajmniej raz w życiu, a u wielu osób diagnozuje się wręcz przewlekłe lub nawracające zapalenie spojówek.

Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe? To zależy od podłoża zakażenia – jeśli jest nim wirus, bakteria lub grzyb, zapaleniem spojówek można się zarazić.

Jak wygląda zapalenie spojówek?

Objawy zapalenia spojówek zależą w dużej mierze od podłoża pojawienia się stanu zapalnego, a do najczęstszych i wspólnych dla różnych przyczyn należą:

• uczucie ciała obcego w oku,
• pieczenie, kłucie i swędzenie,
• łzawienie oka i światłowstręt,
• przekrwienie oka (czerwone oko),
• wydzielina ropna, śluzowa lub wodnista,
• pojawienie się grudek lub brodawek,
• obrzęk spojówek i powiek.

Przekrwienie oka może mieć charakter powierzchowny – występuje wówczas na całej spojówce (rzadziej na jej części) i oko zyskuje krwiście czerwoną barwę, lub głęboki – wtedy zwykle jest widoczne tylko wokół rąbka i ma kolor sinoczerwony. Powoduje je rozszerzenie i wypełnienie się krwią naczyń krwionośnych gałki ocznej.

Choć zapalenie spojówek wygląda niepokojąco, zwykle nie jest groźne – czyli jeśli jest odpowiednio leczone, to nie powoduje trwałych zmian w obrębie narządu wzroku i pogorszenia widzenia.

Szczegółowe objawy zapalenia spojówek omawiamy niżej w kontekście jego typów.

Skąd bierze się zapalenie spojówek?

Przyczyny zapalenia spojówek to duża i różnorodna grupa czynników, które ogółem dzielimy na infekcyjne i nieinfekcyjne. Wśród tych pierwszych zazwyczaj mamy do czynienia z bakteriami, rzadziej – zwykle u dzieci – z wirusami. Druga grupa to przede wszystkim alergeny i zaburzenia filmu łzowego (m.in. zespół suchego oka), drażniące czynniki fizyczne, chemiczne i mechaniczne, takie jak dym, gazy, pył, światło, wiatr, urazy czy nieprawidłowo rosnące rzęsy.

Zapalenie spojówek często towarzyszy innym chorobom. Może pojawić się w przebiegu przeziębienia i grypy, różyczki, świnki bądź odry. Zapalenie spojówek towarzyszące infekcji zwykle ma łagodny charakter: nie wymaga oddzielnego leczenia i ustępuje samoistnie, wraz z pozostałymi objawami choroby.

Jakie są rodzaje zapalenia spojówek?

Ze względu na przyczyny powstawania stanów zapalnych rozróżniamy kilka rodzajów zapalenia spojówek – w zależności od typu schorzenia występują odmienne objawy, a również proces diagnozy i leczenie (czas trwania i leki na zapalenie spojówek) zwykle są różne. U osób dorosłych najczęściej odpowiada za zapalenie spojówek alergia, zespół suchego oka i infekcja bakteryjna.

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek jest bardzo częstą chorobą alergiczną oczu. Wywołują je alergeny, czyli substancje, na które dana osoba jest uczulona. Może występować na stałe, przewlekle, jeżeli uczulenie powodują np. roztocza albo wydzielina zwierzęcia domowego. A w przypadku alergii na pyłki roślin choroba jest sezonowa. Wówczas może pojawiać się tzw. wiosenne zapalenie spojówek: silniejsza reakcja alergiczna w okresie wzmożonego pylenia roślin.

Częste objawy alergicznego zapalenia spojówek to silny świąd, łzawienie i przekrwienie oczu. Zwykle towarzyszy im wodnisty katar i kichanie lub swędzenie nosa i uszu. Nierzadko rozwija się także ostre alergiczne zapalenie spojówek, którego objawem jest silny obrzęk powiek, zwłaszcza przy zwiększonej ekspozycji na alergen. Zapalenia całoroczne spojówek mają najczęściej łagodny przebieg: oczy swędzą silniej tylko okresowo, natomiast na co dzień doskwiera pieczenie, uczucie ich „zmęczenia” i obecności w nich ciała obcego.

Rozpoznanie alergicznego zapalenia spojówek zwykle jest łatwe – a nierzadko pacjent sam wysnuwa to podejrzenie i wskazuje potencjalnego „winnego”. Do potwierdzenia diagnozy wystarczy wykonanie testów skórnych. Gdy jednak jest to ostry stan, ale nie pojawiają się inne objawy alergii, należy skonsultować się także z okulistą.

Atopowe zapalenie spojówek

Chorobą alergiczną oczu jest również atopowe zapalenie spojówek, które rozwija się u osób cierpiących obecnie albo w przeszłości na atopowe zapalenie skóry. To zapalenie ma ciężki przebieg – objawia się bardzo silnym świądem powiek i spojówek, przekrwieniem oczu i pojawieniem się gęstej wydzieliny. Może dojść do przerzedzenia rzęs i brzegów brwi w okolicy skroni. Tę przypadłość podejrzewa się – w razie wystąpienia charakterystycznych jej objawów – u każdej osoby chorującej na AZS. Leczenie jest trudne i wymaga kooperacji między okulistą a dermatologiem lub alergologiem. Choroba jest także obarczona dużym ryzykiem wystąpienia powikłań – np. nadkażeń bakteryjnych, wirusowych, a także uszkodzenia rogówki lub siatkówki.

Atopowe i alergiczne zapalenia spojówek są chorobami niezakaźnymi.

Bakteryjne zapalenie spojówek

Bakteryjne zapalenie spojówek wywołuje zakażenie bakteriami, zwykle są to różne szczepy paciorkowca i gronkowca. Może mieć charakter ostry bądź przewlekły. Ostry stan zapalny zazwyczaj rozwija się początkowo w jednym oku, a po paru dniach obejmuje także drugie. Charakterystycznym objawem jest wydzielina ropna, która może prowadzić do sklejania się powiek (najczęściej rano). Spojówki są przekrwione, a powieki obrzęknięte. Przewlekłe zapalenie spojówek ma łagodniejszy przebieg, ale mogą pojawić się dodatkowe objawy, np. brodawki spojówkowe.

Rozpoznanie choroby zwykle ogranicza się do wywiadu oraz badania oczu w lampie szczelinowej. Jeśli przebieg zapalenia jest ciężki lub nawracający, lecz dotychczasowe leczenie nie przynosi efektów, specjalista może zalecić badania bakteriologiczne.

Bakteryjne, ropne zapalenie spojówek wywołują także chlamydie – do zakażenia dochodzi drogą płciową bądź poprzez samozakażenie (przeniesienie bakterii na rękach z własnych narządów płciowych). Zwykle rozwija się nawracające zapalenie spojówek z okresami remisji i zaostrzeń, które może trwać nawet przez kilka lat. Jego charakterystycznymi objawami są obecność śluzowo-ropnej wydzieliny i tworzenie się grudek na spojówkach. Najczęściej zapalenie spojówki towarzyszy ogólnemu zakażeniu organizmu, czyli może pojawić się m.in. zapalenie płuc lub ucha oraz zapalenie szyjki macicy i cewki moczowej. Do potwierdzenia diagnozy specjalista zaleca zwykle badania cytologiczne. Chorobą o podobnym podłożu jest rzeżączkowe zapalenie spojówek, natomiast na nie są narażone niemal wyłącznie noworodki, które dziś przed taką infekcją chroni zakraplanie oczu azotanem srebra.

Bakteryjne zapalenie spojówek jest chorobą zakaźną.

Wirusowe zapalenie spojówek

Za wirusowe zapalenie spojówek odpowiadają przede wszystkim adenowirusy, ale także (choć rzadziej) wirusy opryszczki pospolitej i półpaśca. Adenowirusy wywołują infekcje układu oddechowego i pokarmowego i narządu wzroku. Zakażenia nimi są powszechne, zwłaszcza w pierwszych latach życia, ale też w wieku dorosłym.

Zwykle w wyniku zakażenia rozwija się ostre zapalenie dróg oddechowych, a zapalenie spojówek mu towarzyszy. Może jednak też pojawić się samodzielnie. Charakterystycznymi dla takiego wirusowego zapalenia spojówek objawami są silne przekrwienie oczu (a nawet krwotoki podspojówkowe), obecność obfitej wydzieliny surowiczej oraz pojawienie się grudek na spojówce. Z kolei na rogówce często można zauważyć punktowe nacieki w postaci białych plamek. Wirusowe zapalenia spojówek mogą występować również przy grypie, różyczce, śwince czy odrze.

Osobnym typem choroby jest opryszczkowe zapalenie spojówek – poza obfitą wydzieliną i odczynem grudkowym mogą pojawić się nacieki drzewkowe na rogówce, które wyraźnie uwidaczniają się po zabarwieniu fluoresceiną.

Każde wirusowe zapalenie spojówki jest chorobą zakaźną. Wirusy przenoszone są drogą kropelkową bądź poprzez dotyk ciała lub powierzchni, a kolejno okolic oczu, nosa i ust. Duży problem stanowią zwłaszcza adenowirusy: zakażeniu się nimi sprzyja przebywanie w dużych skupiskach ludzi. W ten sposób często rozwija się epidemia zapadania na infekcje dróg oddechowych i zapalenie spojówek u dzieci. Zaraźliwe infekcje pacjent musi leczyć w domu, unikając kontaktu z innymi.

Proste zapalenie spojówek

Poza wirusami, bakteriami i alergenami zapalenie spojówek mogą wywołać również inne czynniki – wówczas mamy do czynienia z tzw. prostym zapaleniem odczynowym bądź chemicznym. Zapalenie odczynowe wiąże się z ekspozycją oczu na działanie czynników takich jak wysoka temperatura, ostre światło, dym i wiatr czy woda morska lub chlorowana. Często diagnozuje się je również u osób noszących źle dobrane szkła kontaktowe bądź spędzających dużo czasu przed ekranem komputera. Leczenie zapalenia spojówek wywołanego przez takie czynniki polega na przerwaniu ekspozycji i ewentualnie zastosowaniu środków łagodzących objawy.

Zapalenie chemiczne może pojawić się po dostaniu się do oka kwasu lub zasady: jeśli środek jest niebezpieczny, a reakcja silna, należy pilnie pojechać na pogotowie.

Jak leczyć zapalenie spojówek?

Leczenie zapalenia spojówek jest zależne od przyczyny problemu i musi je ustalić lekarz. Czasem choroba nie wymaga terapii i ustępuje samoistnie. A nierzadko konieczne jest wdrożenie leczenia miejscowego bądź farmakologicznego. Najczęściej stosowane są środki miejscowe, czyli krople lub maść na zapalenie spojówek, które aplikuje się bezpośrednio do worka spojówkowego.

• Alergiczne zapalenie spojówek. Krople na receptę to zwykle silne środki przeciwalergiczne lub antyhistaminowe, ale także glikokortykosteroidy (m.in. deksametazon) i cyklosporyna (lek immunosupresyjny). Bardzo ważne jest też wypłukiwanie alergenów z worka spojówkowego, np. solą fizjologiczną. Często specjalista zaleca jednocześnie terapię farmakologiczną: tabletki na alergię.
• Bakteryjne lub wirusowe zapalenie spojówek. Antybiotyk może już być konieczny w przypadku zakażenia bakteryjnego – zazwyczaj stosuje się krople antybiotykowe o szerokim działaniu przeciwbakteryjnym, np. fluorochinolony lub aminoglikozydy. Przy wirusowym zapaleniu lekarz może zalecić preparaty przeciwwirusowe, ale zwykle ustępuje ono samoistnie i nie wymaga leczenia.

Jeśli problem ma swoje podłoże w podrażnieniu oka lub towarzyszy infekcji oraz ma łagodny przebieg, pomocne mogą być także krople na zapalenie spojówek bez recepty lub preparaty łagodząco-nawilżające. Ulgę przynoszą również zimne okłady.

Obserwujesz u siebie objawy zapalenia spojówek, które są silne lub nie mijają w ciągu 2-3 dni albo towarzyszą im inne niepokojące symptomy? Umów się na konsultację – choć zwykle nie jest groźne, nieleczone zapalenie spojówek może wywołać powikłania lub znacznie obniżyć komfort Twojego codziennego życia.

FAQ:

1. Jakie są dostępne na zapalenie spojówek krople na receptę?

Krople na receptę na zapalenie spojówek wykazują różne działanie poprzez zawartość odmiennych substancji czynnych: lekarz dobiera je na podstawie przyczyny choroby. Krople na alergiczne zapalenie spojówek zawierają m.in. olopatadynę, deksametazon lub cyklosporynę. Jeśli zakażenie jest bakteryjne, stosuje się najczęściej antybiotyki.

2. Kiedy i jaki antybiotyk na zapalenie spojówek?

Antybiotyk na zapalenie spojówek zapisuje się wyłącznie w przypadku wystąpienia zakażenia bakteryjnego. Zwykle stosuje się fluorochinolony lub aminoglikozydy.

3. Ile trwa zapalenie spojówek?

Ile trwa zapalenie spojówek, zależy od podłoża problemu. Ostre zapalenie wirusowe zwykle mija w ciągu kilku dni. Zakażenie bakteryjne może dawać objawy dłużej, lecz skraca je odpowiednie leczenie. Zapalenie spojówek na tle alergicznym i wynikające np. z zespołu suchego oka może mieć charakter przewlekły lub sezonowy.